Michał Roch Kaczmarczyk Boeken

Do najbardziej spektakularnych i najgoręcej dyskutowanych form udziału obywateli w życiu społecznym i politycznym należy dziś nieposłuszeństwo obywatelskie. Skłania ono do fundamentalnych pytań o to, jakie funkcje pełni prawo i w jakich sytuacjach obowiązek jego przestrzegania może być zawieszony. Autor przybliża czytelnikom najważniejsze dylematy, z jakimi borykali się słynni rzecznicy nieposłuszeństwa obywatelskiego w różnych kulturach i epokach, na przykład Henry David Thoreau, Mahatma Gandhi czy Martin Luther King. Książka może pomóc w interpretacji współczesnych ruchów społecznych odwołujących się do nieposłuszeństwa obywatelskiego w imię racji politycznych i ideologicznych. Zasługuje na zainteresowanie socjologów, prawników, polityków i osób zajmujących się rozwiązywaniem konfliktów społecznych.

Monografia stanowi próbę syntetycznego opisania jednego z elementów systemu akredytacji środowiskowej funkcjonującego w Polsce, którym jest Ogólnopolski Program Certyfikacji Szkół Wyższych Uczelnia Liderów, realizowany od 2011 roku przez Fundację Rozwoju Edukacji i Szkolnictwa Wyższego, wraz z jej partnerem gospodarczym Agencją Kreatywną PRC. Misją Programu Uczelnia Liderów, zwanego przez organizatorów także konkursem akredytacyjnym, jest identyfikowanie i promowanie najlepszych polskich uczelni oraz ich podstawowych jednostek organizacyjnych, kształcących absolwentów przedsiębiorczych, kreatywnych, wyposażonych w umiejętności i kompetencje przywódcze, zdolnych do osiągania sukcesów na rynku pracy. W ramach Programu Uczelnia Liderów Fundacja Rozwoju Edukacji i Szkolnictwa Wyższego, poprzez powołaną przez siebie Komisję Akredytacyjną, certyfikuje szkoły wyższe i ich podstawowe jednostki organizacyjne (wydziały, kolegia), które mogą poszczycić się innowacyjnymi działaniami ukierunkowanymi na edukację praktyczną studentów, kreowanie u nich postaw liderskich oraz aktywną współpracę z podmiotami rynku pracy. Certyfikat Uczelnia Liderów otrzymało dotychczas kilkadziesiąt znakomitych polskich szkół wyższych. W monografii przedstawione zostały założenia Programu Uczelnia Liderów, jego funkcje, zadania i cele, jak również dorobek tego konkursu, wypracowany w ciągu dziewięciu edycji. Autor dokonał opisu idei Programu Uczelnia Liderów oraz sposobu jej realizacji w szerszym kontekście, na który złożyła się analiza systemu akredytacji środowiskowej w Polsce, podstaw prawnych i zasad funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego sensu largo, jak i dorobku innych organizacji i instytucji dokonujących ewaluacji funkcjonowania polskich uczelni w obszarze dydaktycznym.

Do niedawna własność nie była przedmiotem odrębnych, godnych uwagi opracowań socjologicznych, chociaż znaczenia własności nie sposób przecenić. Z tego choćby powodu książka Michała Kaczmarczyka, młodego socjologa, który w swoim dorobku ma już kilka znaczących publikacji, zasługuje na wyjątkową uwagę i zainteresowanie. I trzeba przyznać, że autor sowicie odwzajemnia ciekawość poznawczą i oczekiwania czytelnika. Nie prowadzi go jednak prostą drogą po wydeptanych ścieżkach standardowych opracowań poświęconych własności, mimo że nazwiska, które przywołuje w kolejnych rozdziałach, są dobrze, a nawet bardzo dobrze znane w filozofii, w prawie, w naukach społecznych i w dziedzinach pokrewnych. Główny cel poznawczy, który stawia sobie Autor, jest bardzo ambitny. Chce mianowicie znaleźć odpowiedź na pytanie: Jak jest możliwa społeczna instytucja własności? Odpowiada na nie - mówiąc w największym skrócie - następująco: Instytucja własności jest możliwa, po pierwsze, dzięki jej legitymizacji, a po drugie, dzięki istnieniu systemu własności. Między systemem własności a legitymizacją własności istnieje strukturalna sprzeczność, tj. zależą one od siebie i nawzajem się negują. Aby dojść do wyjaśnienia owej sprzeczności czy też - innymi słowy - społecznej paradoksalności własności, Autor omawia spory dotyczące definiowania własności i sposoby jej uzasadniania.

Wolność należy do najbardziej intrygujących pojęć – często uznawana za istotę człowieczeństwa lub podstawę porządku społecznego jest jednocześnie wypierana ze słownika socjologicznego jako anachronizm, na który nie ma miejsca w naukach społecznych. Odniesienia do wolności są pełne wieloznaczności i ambiwalencji skrywających zarówno problemy teoretyczne, jak i osobiste rozterki uczonych. Prezentowana książka zrywa z cichą tradycją unikania tematu wolności w naukach społecznych lub formułowania go w sposób, który odbiera mu jego zasadniczą wagę. W przekonaniu autora wyartykułowanie pierwszorzędnej roli, jaką problem wolności naprawdę odgrywa w socjologii, pozwala rzucić nowe światło na społeczno-polityczną rolę tej nauki, istniejące w niej podziały teoretyczne oraz jej przyszłe wyzwania. Książka dowodzi, że stosunek do wolności ma zasadnicze znaczenie dla każdej teorii społecznej. Tezę tę wspiera obszerny przegląd poglądów, które odcisnęły trwałe piętno na dziejach myśli społecznej w ciągu ostatnich dwóch stuleci. Czytelnik znajdzie w książce między innymi omówienie myśli takich klasyków teorii społecznej, jak Pierre Bourdieu, Cornelius Castoriadis, Émile Durkheim, Erving Goffman, Niklas Luhmann, Karol Marks, George Herbert Mead, Talcott Parsons czy Max Weber. Autor w nowy sposób ukazuje też strukturę wzajemnych relacji między głównymi nurtami refleksji socjologicznej – niewidoczną, gdy abstrahuje się od problematyki wolności. Osoby ceniące ideę wolności znajdą w prezentowanej książce nie tylko liczne uzasadnienia poglądu, że wolność jest wartością istotną dla porządku społecznego, lecz także analizę praktycznych i teoretycznych konsekwencji tego stanowiska.

Instytucja udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości stanowi ważny element europejskiego dziedzictwa ustrojowego konstytucjonalizmu. Uczestnictwo obywateli w sądzeniu jest jednym z filarów demokracji, gdyż gwarantuje suwerenowi realny i bezpośredni wpływ na funkcjonowanie organów władzy sądowniczej, w tym na realizację przez tę władzę jej najważniejszej funkcji rozstrzygania sporów o prawo. Monografia jest pierwszą na polskim rynku wydawniczym pracą naukową, która ujmuje instytucję ławnika całościowo, analizując zarówno instytucję ławnika sądów powszechnych, jak i sądów wojskowych, izb morskich oraz Sądu Najwyższego, do którego czynnik społeczny wprowadzono w 2017 roku. Cele niniejszej monografii są wieloaspektowe i wpisują się w deskryptywną, eksplanacyjną oraz instrumentalną funkcję nauk społecznych. Praca służy opisaniu instytucji udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, zarówno w aspekcie historycznym (kształtowanie się tej instytucji w różnych jej odmianach i wariantach od czasów starożytnych po współczesność), jak i teraźniejszym (kształt instytucji ławnika w obecnym modelu ustrojowym polskiego wymiaru sprawiedliwości). Autor podejmie nadto próbę opisania źródeł (podstaw) aksjonormatywnych i doktrynalnych przedmiotowej instytucji, jak również wyjaśnienia jej roli w demokratycznym społeczeństwie i państwie, tak w perspektywie praktyki wymiaru sprawiedliwości, jak i szerzej w wymiarze politycznym i ogólnospołecznym. Szczegółowa analiza tradycji, podstaw prawnych i pragmatyki funkcjonowania instytucji ławnika umożliwiła opisanie oraz wyjaśnienie procesów i zjawisk związanych z istnieniem i rozwojem tej instytucji w ogólnym kontekście społeczno-politycznym, z wykorzystaniem kategorii prawoznawczych, politologicznych, filozoficznych, historycznych i socjologicznych. Monografia zawiera także opis oryginalnej, autorskiej koncepcji funkcji ławnika, z uwzględnieniem jego ról procesowych i społecznych. Ponadto autor we wnioskach de lege ferenda wysuwa uzasadnione ustaleniami badawczymi propozycje zmian w prawie w zakresie wzmocnienia statusu ustrojowego ławnika i zagwarantowania mu niezawisłości, która miałaby charakter realny, a nie wyłącznie deklaratywny.