Przez większość życia uważałem Ślązaków za jaskiniowców z kilofem i roladą. Swoją śląskość wypierałem. W podstawówce pani Chmiel grała nam na akordeonie Rotę, a ja nie miałem pojęcia, że ów plujący w twarz Niemiec z pieśni był moim przodkiem. O swoich korzeniach wiedziałem mało. Nie wierzyłem, że na Śląsku przed wojną odbyła się jakakolwiek historia. Moi antenaci byli jakby z innej planety, nosili jakieś niemożliwe imiona: Urban, Reinhold, Liselotte. Później była ta nazistowska burdelmama, major z Kaukazu, pradziadek na „delegacjach” w Polsce we wrześniu 1939, nagrobek z zeskrobanym nazwiskiem przy kompoście. Coś pękało. Pojąłem, że za płotem wydarzyła się alternatywna historia, dzieje odwrócone na lewą stronę. Postanowiłem pokręcić się po okolicy, spróbować złożyć to w całość. I czego tam nie znalazłem: blisko milion ludzi deklarujących „nieistniejącą” narodowość, katastrofę ekologiczną nieznanych rozmiarów, opowieści o polskiej kolonii, o separatyzmach i ludzi kibicujących nie tej reprezentacji co trzeba. Oto nasza silezjogonia. Zbigniew Rokita
Nad stadionem zachodzi abchaskie słońce, niebo miało kolejno barwy:
mandarynek, malin, burak�w, jag�d, teraz jest czarne. Za chwilę rozpoczną się
mistrzostwa świata drużyn niezrzeszonych w FIFA: są tu reprezentacje
mniejszości narodowych, są reprezentacje kraj�w nieuznanych. To świat na opak.
Świat, w kt�rym sędzi�w przysłała Doniecka Republika Ludowa, Kurdystan jest
faworytem, a spiker komentuje mecze po abchasku. Część zawodnik�w na co dzień
występuje w czołowych europejskich ligach, część to zwykli faceci, kt�rzy
wzięli kilka dni wolnego. A tu ? przez parę dni rozdają autografy abchaskim
dzieciom, kt�re nie wiedzą, kogo proszą o autograf, ale robią to, bo w
Abchazji nie ma wiele os�b, kt�rych poproszenie o autograf ma jakikolwiek
sens.?Kr�lowie strzelc�w? to reporterska opowieść o Europie Wschodniej
ostatniego stulecia pokazanej przez pryzmat sportu i polityki. Dlaczego
pojedynek węgierskich i radzieckich piłkarzy wodnych z 1956 roku Quentin
Tarantino miał nazwać ?najlepszą nieopowiedzianą historią wszech czas�w??
Czemu UEFA zgodziła się na powstanie niezależnej ligi piłkarskiej na Krymie i
dlaczego Zenit Petersburg nazywany jest najbardziej rasistowskim klubem na
świecie? Dlaczego założycieli Spartaka Moskwa ścigał Beria i czemu Ernest
Wilimowski, śląski piłkarz, w czasie II wojny zgodził się reprezentować
Niemcy? W poszukiwaniu odpowiedzi na te pytania i wiele innych Zbigniew Rokita
przemierza region: od Budapesztu i G�rnego Śląska przez Abchazję i G�rski
Karabach po Chark�w, Petersburg i Kowno.
Diktátoři dobře vědí, že sportovní výhra je stejně důležitá jako vítězství na bojišti. Zábavná i mrazivá výprava polského reportéra Zbigniewa Rokity do dějin fotbalu v Sovětském svazu nebo za slavnými střety mezi reprezentací impéria a malými satelity ve východním bloku. Tahle kniha nadchne sportovní fanoušky i ty, kteří pokládají běhání na hřišti za ztrátu času.
Střet sovětské a maďarské reprezentace ve vodním pólu v roce 1956 nazval Quentin Tarantino „nejlepším neodvyprávěným příběhem všech dob“. Stejně by ale mohl označit i litevské mistry basketbalu a jejich cestu na olympiádu v roce 1992, kdy mohli poprvé hrát za vlastní svobodný stát. Jejich sponzory byla mimo jiné slavná rocková kapela Greatful Dead a litevský tým v barevných batikovaných dresech skončil na třetím místě. A věděli jste, jak vypadají mistrovství světa ve fotbale neuznaných států? Při pohledu na dnešní profesionální zápasy si málokdo vzpomene, že kopání do míče mělo v 19. století umravnit nezvladatelné britské studenty. Zbigniew Rokita nezapře svou politologickou a historickou erudici, takže se dozvídáme i o tom, proč se sport mohl stát populární mezi dělníky – kteří postupně získávali volný čas a mohli ho něčím vyplnit. A fotbal byl z pohledu nutného vybavení tou nejlevnější zábavou. Nebo jakou roli hrály kluby ve formování identity různých městských čtvrtí a národního cítění. A jak toho dokázali využít politici a diktátoři. Ostatně Rusko svou agresivní strategii vůči Ukrajině neprojevovalo jen zabíráním území, které mu nepatří, ale i ve fotbale. Sport nám ukazuje, že s vírou v sebe sama a vlastní vítězství může slabší porazit silnějšího.
Nowa książka Zbigniewa Rokity, laureata Nagrody Literackiej „Nike” 2021
Włóczęgowski poemat reporterski autora Kajś. To tu, na „Ziemiach Odzyskanych”,
miało po wojnie miejsce jedno z najbardziej spektakularnych wydarzeń w
dwudziestowiecznej historii Europy. To tu, w tych wszystkich Wrocławiach i
Szczecinach, Polska stanęła przed jednym z największych cywilizacyjnych wyzwań
– przemienieniem Niemiec w Polskę. Ale wciąż widać szwy, którymi pozszywali
Polski przedwojenną i powojenną. Wyłażą france. Bo tu, na „Odzyskanych”, jest
jakoś inaczej. Uliczne tabliczki przypominają piastowskie drzewka
genealogiczne, zewsząd wyzierają cegły o barwie wściekłej krwi, blokowiska
lokowane na prawie niemieckim, wilhelmińskie gmachy otoczone przez parkingi
niestrzeżone, a jednak płatne. Tutejsi Polacy często wciąż wahają się, czy już
są stąd, czy jeszcze znikąd – a niektórzy dalej snują opowieść, którą ktoś
ileś tam lat temu przerwał martwym już mieszkańcom ich kamienic. I dlatego ja,
kundel „Ziem Odzyskanych”, zlepiony z tutejszych i przyjezdnych, ruszyłem w tę
dziwną podróż po „Odzyskanych”, po Poniemiecczyźnie, żeby to wszystko ujrzeć
na własne oczy. „Zbigniew Rokita jest prawdziwym odkrywcą Odrzanii – krainy, o
której miałem nikłą wiedzę, mimo że wielokrotnie w niej byłem. Ta książka to
fascynująca podróż w czasie i przestrzeni po ziemiach przyłączonych do Polski
po 1945 roku. Pomysł, język, humor i w końcu absolutna miłość autora do
Odrzanii sprawiły, że ja – rodowity Wiślanin – nie mogłem się oderwać od
lektury. Niezwykle ważna książka, która może pomóc zrozumieć współczesną
Polskę”. - Jan Holoubek “Niby znaliśmy to wszystko z lekcji historii – Ziemie
Odzyskane, Uzyskane, Stracone – a jednak Rokita tak opowiada o powojennych
losach polskich granic, że mam ochotę wołać: ach, Polska, cóż to za kraj?
Kraj, do którego przyzwyczailiśmy się aż za bardzo, dlatego raz na jakiś czas
ktoś musi nam go opowiedzieć na nowo. Rokita zadaje pytania, interpretuje i
wątpi w taki sposób, że historiozofia staje się thrillerem i kryminałem,
dramatem i komedią. Znakomita książka, i zawadiacka, i frasobliwa, i
roztropna”. - Małgorzata Rejmer „Po II wojnie światowej Polska wchłonęła
potężną część Niemiec. Rozpoczął się jeden z największych eksperymentów
demograficznych w Europie XX wieku. Odrzania to wyznanie miłości Zbigniewa
Rokity do ziemi i ludzi, którzy byli i ciągle są obiektem tego eksperymentu,
fascynująca wyprawa w głąb świata odzyskanego, który pozostaje zagadką”. -
Dariusz Rosiak „Zbiorowa pamięć i tożsamość to dynamiczne i różnorodne wymiary
życia, pełne sprzeczności, paradoksów, konfliktów i cierpienia. Żeby je w tym
całym powikłaniu i skomplikowaniu opisać – zwłaszcza dzisiaj, kiedy do
doraźnych politycznych celów chętnie posługują się nimi różnej barwy populiści
– potrzeba dużej wrażliwości i talentu. Zbigniew Rokita ma i jedno, i drugie.
A co najważniejsze, ma także odwagę, żeby mierzyć się z najtrudniejszymi
aspektami polskiej – i nie tylko polskiej – historii. Bardzo polecam”. -
Tomasz Stawiszyński
