Witold Biernacki Boeken

Tymczasem wojska bawarskie stanęły pod dobrze umocnionym klasztorem benedyktynów w Altenburgu (czes. Staré Hrady). Jednakże jego załoga nie stawiła oporu; poddała się i zaciągnęła się na służbę u księcia bawarskiego. Wcześniej Maksymilian wysłał feldmarschallleutnanta von Anholta pod Waldberg z kilkoma chorągwiami piechoty i działami, aby zablokować zamek i zmusić załogę do poddania się. Jego właściciel, chory na podagrę baron von Puchheim (Buchheim), początkowo odmówił poddania się, oświadczając, iż chce zachować neutralność – na co otrzymał odpowiedź, że jeśli nie uzna władzy cesarza, zostanie powieszony za nogi, gdyż »jest to świetne lekarstwo na podagrę«. Wobec takiej argumentacji baron zmienił zdanie i skapitulował. Żołnierze czescy mogli swobodnie odejść, zamek został obsadzony przez oddział bawarski…

Już w nocy 26 sierpnia usłyszano w obozie protestanckim pod Frankfurtem wystrzał armatni, kt�ry sugerował, że Hiszpanie podjęli jakąś akcję. Margrabia von Ansbach wyprawił na drugą stronę kornety jazdy, aby rozpoznały sytuację. Powracające podjazdy informowały, że armia katolicka opuściła swoje leża pod Hochst i ciągnie w kierunku Moguncji. Kiedy książęta protestanccy dowiedzieli się o zamiarze sforsowania Renu przez Spinolę, rankiem 27 sierpnia w pośpiechu opuścili obszar wok�ł Frankfurtu i udali się ku Oppenheim, aby osłonić miasto i most. Piechurzy przed wymarszem, gotując się do walki, zabierali jak największe zapasy prochu. W tym zamieszaniu jednemu z muszkieter�w upadł zapalony lont na beczkę prochu, kt�rej eksplozja zabiła 20 knecht�w protestanckich. Dotarłszy pod Oppenheim generalleutnant sił Unii, margrabia von Ansbach, przeprawił natychmiast swoje regimenty przez rzekę, i wyprawił na p�łnoc 2000 kawalerzyst�w i 1000 muszkieter�w..

Omawiana w pracy bitwa pod Nieuwpoort, kt�rą stoczono 2 lipca 1600 roku, była tylko epizodem w bardzo długiej wojnie, jaką toczyli Holendrzy, aby zrzucić zwierzchnictwo kr�la Hiszpanii. Konflikt ten przeszedł do historii pod nazwą wojny osiemdziesięcioletniej. Autor przedstawił tutaj jej przyczyny i przebieg, organizację i taktykę walki obu wrogich armii, ze szczeg�lnym uwzględnieniem reform wojskowych wprowadzonych przez Maurycego Orańskiego i Ludwika van Nassau. Om�wił r�wnież wiele szczeg�ł�w związanych z przebiegiem i skutkami samej bitwy pod Nieuwpoort.

Praca koncentruje się na działaniach wojennych toczonych w latach 1648-1649 przede wszystkim na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, ale siłą rzeczy Autor nie m�gł nie wspomnieć o walkach toczonych na ziemiach Korony. Wszak na te ziemie skierowany był gł�wny wysiłek zbrojny Bohdana Chmielnickiego. Kontekst polityczny, kt�ry nie spos�b pominąć, występuje jedynie w tle. Praktycznie dysponujemy źr�dłami pochodzącymi tylko z jednej strony - polskimi. Nawet te powstałe poza granicami Rzeczypospolitej, takie jak relacja zawarta w Theatrum Europaeum, czy też narracja w dziele Pierre Chevalera pochodzą z obozu litewskiego. W zachowanych nielicznych przekazach moskiewskich i ukraińskich znajdujemy jedynie nieliczne wzmianki o tym co działo się na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1648-1649. Zwłaszcza listy pochodzące z dworu moskiewskiego nieznacznie poszerzają lub tylko potwierdzają niekt�re epizody wojny, jeszcze w�wczas traktowaną, jako wojnę domową. Tak więc musimy zmagać się z materią nader delikatną, opierając się w zasadzie na relacjach wychodzących ze zwycięskiego - litewskiego obozu, bez możliwości ich weryfikacji. Dotyczy to nie tylko chronologii wydarzeń (zwłaszcza działań wojennych prowadzonych latem i jesienią na terenie Wielkiego Księstwa), ale także, a może przede wszystkim do oceny liczebności sił przeciwnika i zadanych mu strat. Śledzenie biegu wypadk�w przypomina układanie puzzli, przy czym często brakuje niekt�rych element�w, lub - jak wydaje się autorowi - nie jest pewne czy dany element (elementy) zostały umieszczone na właściwym miejscu. A być może autor zwyczajnie ich nie znalazł...

W poniedziałek 2 listopada Tilly rozkazał sypać wyższe szańce, tak aby dor�wnały czeskim i lepiej chroniły jego żołnierzy przed ostrzałem artylerii wroga, a jednocześnie umożliwiły mu ostrzał obozu przeciwnika. Natomiast w budynku kościoła św. Julii, kt�ry wypełniono gruzem i ubitą ziemią, ułożono na niej drewniany podest, na kt�rym ustawiono baterię artyleryjską. Wnet działa bawarskie rozpoczęły ostrzał pozycji czeskich. Pociski dolatywały aż do Rakovnika, gdzie granaty zapaliły kilka budynk�w; pożary zdołano jednak szybko ugasić. Po obiedzie książę bawarski udał się na wzniesienie, aby zapoznać się z sytuacją na przedpolu Rakovnika. W pewnym momencie przeleciał obok niego pocisk wystrzelony przez kr�lewskiego muszkietera. Nieco wcześniej kula wystrzelona z mniejszego działa przeszła koło hrabiego Hansa von Zollerna, zarządcy bawarskiego miasta Straubing, i uderzyła i zraniła stojących tam czterech ludzi...

Teraz hrabia Ludwik dał sygnał do og�lnego kontrataku. Podczas gdy prawoskrzydłowa kolumna ruszyła do przodu, zgrobli wyszli arkebuzerzy walońscy dowodzeni przez Gerrita van der Knijpa, kt�rzy zasypali flanki przeciwnika gwałtownym ogniem. Jednocześnie zp�łnocy zlasu rozciągającego się za rowem wyłonił się oddział jazdy prowadzony przez Adolfa van Nassau oraz Joosta van Schouwenburga, kt�ry przejechał za pozycjami strzelc�w walońskich iwpadł na stanowiska artylerii rozpędzając ich obsługę, anastępnie uderzył na tylne szeregi tercio. Adolf pędził na czele swoich kawalerzyst�w, gdy jego młody iognisty rumak poni�sł go wprost wszeregi hiszpańskie, gdzie został natychmiast otoczony izabity. Po bitwie jego ciało, pokryte ranami, zostało znalezione na polu walki. Adolf von Nassau był pierwszym zwielu hrabi�w tego domu, kt�rzy zginęli na polu bitwy wwojnach oniepodległość Niderland�w. R�wnocześnie na prawą flankę Hiszpan�w uderzyła ukryta do tej pory za pag�rkiem prawoskrzydłowa mniejsza batalia rebeliant�w prowadzona przez Nassauczyka, kt�ra ?uchwyciła przejście, aby uniemożliwić jakąkolwiek pomoc dla naszych [tj. hiszpańskich] żołnierzy, kt�rzy byli na czele?. Wten spos�b siły hiszpańskie, wtym być może jedna lub dwie kompanie niemieckie, zostały otoczone ze wszystkich stron. Wjego zmieszanych szeregach wybuchła panika iniezwyciężeni dotąd knechci hiszpańscy rzucili się do dzikiej ucieczki. ?Hiszpanie prosili omiłosierdzie, ale nasi ludzie nie znali litości; krzycząc: �Dahlen! Dahlen!�, zabijali wszystkich?. Widok umykających zpola bitwy Katalończyk�w sprawił, że idące ztyłu kompanie Niemc�w, kt�re podobno nawet nie oddały jednego strzału, rozsypały się ir�wnież zprzerażeniem szukały ratunku wucieczce...

Spis treści: Kilka wstępnych sł�w I Wprowadzenie II Armia Siedmiogrodu na początku XVII wieku III Armia cesarska w latach 1618-1620 i oddziały węgierskie na jej służbie IV Jesienna kampania księcia Bethlena w 1620 roku Bibliografia Spis map i schemat�w Notka o książce: Załamanie się ataku pod bramą zamkową, jak r�wnież śmierć ich odważnego do szaleństwa dow�dcy sprawiły, że żołnierze i oficerowie załamali się i uciekli w popłochu, aby jak najszybciej dostać się do łodzi i odpłynąć do Hainburga: Widząc to wszystko jego żołnierzy ogarnął wielki strach i wycofali się, jak podkomendni, kt�rzy stracili swojego dow�dcę. Kiedy Węgrzy dostrzegli to, wyszli z Pressburga i zabili stu lub stu dwudziestu tych, kt�rzy niezbyt szybko uciekali, i zabrali martwe ciało owego hrabiego, kt�re jego ludzie porzucili . Część oddziału usiłowała przedostać się na drugi brzeg przez most pontonowy. Węgrzy, kt�rzy zanieśli ciało hrabiego do zamku: Rozebrali go z koszuli, a spodnie jego szydersko przymierzali, i wszyscy naśmiewali się z niego. Kiedy w końcu [wszyscy] ludzie [już go] obejrzeli, trupa wzięto do zamku, gdzie połączono ciało z głową...

Witold Biernacki jest pasjonatem historii wojskowości XVI–XVII w. oraz epoki starożytności. Jego dbałość o opisanie najmniejszych szczegółów wyposażenia militarnego armii i dogłębna charakterystyka taktyki sprawia, że jego książka nie może być traktowana jedynie jako opis wydarzeń historycznych dotyczących samej bitwy pod Białą Górą. To także skarbnica wiedzy o sztuce wojskowości epoki. To pierwsze tak szerokie opracowanie na naszym rynku dotyczące okresu początkowego Wojny Trzydziestoletniej, zwanego okresem „palatynacko-czeskim” (1618–1623), którego kulminacyjnym momentem jest bitwa pod Białą Górą w roku 1620.