„Książka Anny Terék z jednej strony ukazuje sprzeczności i nierówności
ludzkiej egzystencji, na które nie ma antidotum, z drugiej zaś oferuje
katharsis. Martwe kobiety to tom, który zabija swoje bohaterki, pokazuje jak
umierają, ale możliwość odkupienia i katharsis kryje się właśnie w tym, że
opowieść o śmierci i wyartykułowanie żałoby – językiem powściągliwym,
pozbawionym patosu i ornamentyki, ale zarazem szczerym do bólu – ma
uzdrawiającą moc.” Adrienn Pataky, Alföld „Martwe kobiety to wstrząsająca
lektura, która pochłania czytelnika i na długo pozostaje w pamięci. Wiersze
Terék nie dają się zaklasyfikować do żadnego z nurtów współczesnej węgierskiej
poezji (...). Terék wybiera swoją własną, indywidualną formę wyrazu, (...)
dzięki której jest w stanie w poetycki sposób przedstawić morze cierpienia,
nie tracąc przy tym na autentyczności. Martwe kobiety to wiersze pełne
okrucieństwa i skrajnych emocji, które jednocześnie pozostają powściągliwe w
swej formie, nie żebrzą o współczucie, ani nie domagają się zemsty. To jedna z
największych zalet tego tomu. Poezja Terék rozrywa czytelnika na kawałki,
które ciężko jest później na nowo poskładać.” Balázs Görföl, Tiszatáj
W obecnym tomie Orientaliów prezentujemy Państwu dwie dziewiętnastowieczne
polskie prace dotyczące literatury perskiej. Pierwsza z nich to opowieść o
Biżanie i Maniże fragment Szahname Ferdousiego z Tusu, perskiego poematu
epickiego, z przełomu X i XI w., w przekładzie Lucjana Siemieńskiego (1855);
drugi broszura Karola Załuskiego o języku i literaturze perskiej z roku 1883.
Obydwie te prace, adresowane do wykształconych polskich odbiorców, miały na
celu poszerzenie ich horyzontów o literaturę tej części świata, którą pomijał
tradycyjny kanon wykształcenia humanistycznego, oparty na językach i tekstach
klasycznych. Siemieński, nie znając języka perskiego, tłumaczy poprzez
niemiecki dzieło Ferdousiego, które uważa za ważną część literatury światowej,
poprzedzając swój przekład obszernym wprowadzeniem. Załuski daje pełen
szczegółów i odniesień do literatury tematu wykład o językach, historii,
literaturze i kulturze Iranu zgodnie z wiedzą swoich czasów. Wobec braku
akademickich badań orientalistycznych w Polsce pod rozbiorami obie te
przednaukowe prace wypełniają ważną lukę w wiedzy polskiego czytelnika
zainteresowanego kulturami pozaeuropejskimi.
Oddajemy czytelnikom kolejny tom z serii Orientalia Polonica: polskie tradycje
badań nad Orientem, zawierający wybór dziewiętnastowiecznych tekstów polskich,
dotyczących literatur Iranu, Indii i Chin (marginalnie wykraczając poza ten
obszar w przypadku Szujskiego). Teksty ułożone zostały w porządku
chronologicznym ich publikacji: krótkie artykuły z otwierającego tom zbioru O
rymotwórstwie i rymotwórcach Krasickiego pierwotnie ukazywały się drukiem w
latach 1798-1799, a zamykający publikację Obraz literatury powszechnej
Chmielowskiego i Grabowskiego pochodzi z roku 1895, tak więc prace te dzieli
całe niemalże stulecie. Pomiędzy tymi datami znalazły się trzy prace z lat
20.-30. XIX w. (wszystkie trzy poświęcone poezji perskiej), powstałe na fali
zainteresowania Orientem epoki romantyzmu, i obszerne fragmenty książki Rys
dziejów piśmiennictwa świata niechrześcijańskiego Józefa Szujskiego z roku
1867. Istotną część prezentowanego tu materiału stanowią przekłady z literatur
orientalnych, dokonywane bezpośrednio z języka oryginału w przypadku
Sękowskiego, Mnnicha i Wiernikowskiego, natomiast u późniejszych autorów
głównie poprzez języki trzecie (niemiecki, francuski, rzadziej angielski).
Polskie dziewiętnastowieczne opracowania dotyczące literatur Wschodu mają
charakter wtórny. Ich autorzy nie prowadzili własnych badań nad oryginalnymi
tekstami, bazując na dokonaniach orientalistów zachodnich. Publikacje o
charakterze popularyzatorskim (Szujski, Chmielewski i Grabowski) wykorzystują
ponadto istniejące już polskie przekłady poezji wschodniej, ciągle jeszcze
nieliczne stąd ich powtarzalność. Niemniej prezentowane tu prace świadczą o
dużej erudycji autorów, ich fascynacji kulturami pozaeuropejskimi i o ich
chęci upowszechnienia tej wiedzy w społeczeństwie polskim. Obszerna
bibliografia niniejszego tomu, zawierająca wiele przełomowych niegdyś, a dziś
zapomnianych prac osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych badaczy europejskich,
może świadczyć o rozległości wiedzy i zainteresowań polskich
protoorientalistów w XIX w. Na uwagę zasługuje też wysoki poziom artystyczny
cytowanych przekładów: zarówno tłumaczenia z oryginału, jak i te z drugiej
ręki dokonane zostały z dużą dbałością o jakość języka polskiego i formy
poetyckiej. Widoczna jest chęć przybliżenia tych odległych kulturowo arcydzieł
czytelnikowi polskiemu i zakotwiczenia ich w naszej tradycji literackiej.
